گودی کمر یا لوردوز به معنی افزایش تقعر ستون مهره کمری است. در لوردوز یا گودی کمر قوس ستون فقرات کمری به جلو بیشتر شده، شکم به جلو آمده و باسن به عقب میرود.

 

ستون مهره از روی هم قرار گرفتن ۷ مهره گردنی و در پایین آن ها ۱۲ مهره سینه های و در پایین آنها ۵ مهره کمری و سپس مهره خاجی و دنبالچه ای تشکیل شده است.

 

اگر ستون مهره را از جلو نگاه کنیم مهره ها در یک خط صاف و عمود قرار گرفته اند ولی اگر از کنار به ستون فقرات نگاه کنیم متوجه میشویم که مهره های گردنی و سینه ای و کمری قوس هایی را درست میکنند.

مهره های سینه ای طوری قوس دارند که تحدب یا گوژی آنها به سمت عقب است و مهره های گردنی و کمری طوری قرار میگیرند که تحدب آنها به سمت جلو است. این قوس به جلوی مهره های گردنی و کمری را لوردوز Lordosis میگویند. بعضی از مردم به لوردور کمر گودی کمر هم میگویند.

 

این لوردوز یا گودی کمر تا حدی طبیعی است ولی در بعضی از افراد این گودی زیاد میشود و موجب بروز مشکلاتی مانند کمردرد و احساس خستگی در کمر میشود. با افزایش لوردوز شکم بیمار به جلو آمده و باسن وی به عقب میرود و کلا قامت آراسته فرد از بین میرود و فرد حالت بیحال و خمودگی به خود میگیرد

 

 

                                 

.

نرمش اول

 

بیمار می ایستد. سپس زانوی طرف مشکل دار را خم کرده و آن را بر روی زمین قرار میدهد بطوریکه ران عمود بر سطح زمین باشد.

 

در این حال زانوی طرف سالم خم است ولی کف پای سالم بر روی زمین بوده و ران در حالت افقی قرار داد.

 

سپس بیمار سعی میکند تنه خود را به سمت جلو حرکت دهد. بطوریکه زانوی طرف سالم بطرف زاویه حاده رفته و زانوی طرف مشکل دار از زاویه قائمه به طرف زاویه منفرجه برود.

 

بیمار سعی میکند با گذاشتن کف هر دو دست بر روی زمین این زوایا بیشتر تغییر دهد.

 

هدف از این نرمش اینست که امتداد ران طرف مشکل دار نسبت به تنه به سمت عقب برود. این حرکت را تا جایی انجام میدهیم که احساس کشش خفیفی در کشاله ران بکنیم.

 

در همانجایی که این کشش احساس میشود متوقف شده و ۱۰-۵ ثانیه صبر کرده و سپس به سر جای اول برمیگردیم.

نرمش دوم

 

بیمار بر روی یک میز دراز میکشد بطوریکه ران و ساق طرف مشکل دار از لبه میز آویزان باشد. زانوی طرف دیگر را کاملا خم کرده و با هر دو دست آن زانو را تا حد امکان به سینه نزدیک میکند.

 

پای مقابل را کاملا شل میکند تا وزن آن موجب شود ران تا حد امکان پایین افتاده و مفصل ران را باز کند

نرمش سوم

بیمار به شکم بر روی زمین دراز میکشد. کف هر دو دست را به طرفین تنه تکیه داده و سعی میکند با کمک آنها سر و سینه خود را از زمین بلند کند تا جاییکه در جلوی لگن خود احساس یک کشش ملایم را بکند.

چند ثانیه در همین حال مانده و سپس مجددا به حالت اول برمیگردد. در تمام مدت نرمش باید لگن بر روی زمین قرار گرفته و از آن جدا نشود.

 

 

                                 

عضلات باز کننده یا اکستانسور Extensor به دسته ای از عضلات لگن میگویند که موجب میشوند ران در امتداد تنه قرار گیرد.

مهمترین آنها عضله سرینی بزرگ یا گلوتئوس ماگزیموس Gluteus maximus در ناحیه باسن است. عضلات همسترینگ در پشت ران هم باز کننده مفصل ران هستند.

 

در مورد نرمش های کششی عضلات همسترینگ در جای دیگر بحث شده است.

 

نرمش های کششی عضله گلوتئوس ماگزیموس چند نوعند که در زیر توضییح داده میشوند.

 

 

نرمش اول

 

بیمار به پشت بر روی زمین دراز میکشد. زانو و مفصل ران یک پای خود را کاملا خم کرده و با هر دو دست زانو را گرفته و تا حد امکان به سینه خود نزدیک میکند.

 

نزدیک کردن زانو به سینه تا جایی ادامه میابد که بیمار در پشت باسن خود احساس یک کشش خفیف را بکند. بیشتر نمیکشد.

 

این کشش را ۵ ثانیه حفظ کرده و سپس پا را به آهستگی به سر جای خود بر میگرداند. این نرمش بیشتر موجب کشیده شدن عضله گلوتئوس ماگزیموس میشود. اگر در حین انجام نرمش، زانو کاملا صاف باشد کشش بر روی عضلات همسترینگ اعمال میشود.

 

 

نرمش دوم

بیمار بر روی زمین نشسته و هر دو پای خود را به جلو کشیده و باز میکند. سپس زانوی طرف مشکل دار را خم کرده و کف پا را در سمت خارج زانوی سالم قرار میدهد. در حالیکه با آرنج سمت پای کشیده زانوی خم شده را به طرف مقابل هل میدهد کل تنه خود را به سمت زانوی خم شده میچرخاند.

 

خم شدن زانو، فشار آن با آرنج به طرف مقابل و چرخش تنه تا آنجا ادامه میابد که تا جایی ادامه میابد که بیمار در پشت باسن خود احساس یک کشش خفیف را بکند. این کشش را ۵ ثانیه حفظ کرده و سپس به آهستگی به سر جای خود برمیگردد

 

 

                                 

.

نرمش های لگن به دو دسته نرمش های کششی و نرمش های تقویتی تقسیم میشوند. هدف از انجام نرمش های کششی همانطور که از نام آنها پیدا است کشش عضلات، تاندون ها و رباط های اطراف مفاصل لگن است.

 

با کشش این بافت ها قابلیت انعطاف آنها افزایش یافته و دامنه حرکتی مفصل بهبود میابد. فشار بر روی بسیاری از بافت ها کم شده و درد بیمار کاهش میابد.

 

از طرف دیگر نرمش های تقویتی با قویتر کردن عضلات اطراف مفصل ران موجب کاهش فشار به مفصل و در نتیجه کاهش درد بیمار میشود و همچنین انجام آنها بعد از اعمال جراحی لگن موجب کاهش لنگش بیمار و بازگشت سریعتر وی به فعالیت های عادی زندگی میگردد.

 

نرمش ها را میتوان در حالت های درازکش، نشسته و یا ایستاده انجام داد.

• هر نرمشی چه کششی و چه تقویتی باید کم کم و بتدریج شروع شود. از نرمش های سبک شروع شده و بتدریج انواع مشکل تر آنها اجرا میشود

 

• در نرمش های کششی در ابتدا باید اندام را فقط تا جایی حرکت داد که احساس کشش در مفصل و عضلات اطراف آن بوجود آید و در حین انجام نرمش ها نباید دردی احساس شود. اندام که به وضعیت مورد نظر رسید آن وضعیت را ۱۰-۵ ثانیه حفظ کرده و سپس مجددا به وضعیت اول بازمیگردیم. چند ثانیه استراحت کرده و مجددا نرمش را تکرار میکنیم. در روزهای اول هر نرمش را ۳-۲ بار انجام میدهیم ولی بتدریج و برحسب تحمل میتوانیم تعداد نرمش ها را افزایش دهیم

 

• در نرمش های تقویتی بعد از مدتی میتوان با اضافه کردن وزنه به اندام تاثیر آن را بیشتر کرد

 

• تعداد و مدت و شدت انجام نرمش های کششی و تقویتی بتدریج افرایش یابد

 

• در روزهای اول در صورتیکه احساس میکنیم میتوانیم حرکتی را بطور مثال ۱۰ بار به راحتی انجام دهیم آن حرکت را فقط ۵ بار انجام داده و هر روز یکی به آن اضافه میکنیم تا بتدریج بیشتر شود

 

• در صورتیکه در انجام یک حرکت نرمشی افراط شود در همان روز ممکن است مشکلی بوجود نیاید. چند روز تا یک هفته و یا حتی یک ماه بعد درد شروع شده و یا درد قبلی بیشتر میشود. در این زمان بیمار مجبور میشود نرمش را قطع کند ولی حتی قطع نرمش هم ممکن است نتواند مشکل بیمار را مرتفع کند. پس باید حتما توجه داشت که کلیه نرمش ها را بسیار با احتیاط و بتدریج و بر طبق یک برنامه منظم افزایش داد

 

• در صورتیکه انجام نرمش ها با درد مختصری همراه است میتوان در ابتدا اندام و مفصل را گرم کرده و سپس نرمش را شروع کرد. با یان کار تحمل بدن بیشتر شده و میتوان نرمش ها را بهتر انجام داد

 

 

• عضلات اطراف مفصل ران به چند دسته تقسیم میشوند که عبارتند از

 

• عضلات خم کننده یا فلکسور که مهمترین آنها عضله ایلیوپسواس است

 

• عضلات راست کننده یا اکستانسور که مهمترین آنها عضلات گلوتئال هستند

 

• عضلات نزدیک کننده یا اددکتور

 

• عضلات دور کننده یا ابدکتور

 

• عضلات چرخاننده

 

• برای هر کدام از این عضلات نرمش های کششی و تقویتی بطور جداگانه توضیح داده شده است. البته نرمش هایی هم هستند که میتوانند موجب کشش یک دسته عضلانی و همزمان تقویت دسته دیگر شود و یا نرمش هایی طراحی شده اند که میتوانند موجب کشش و یا تقویت چند دسته عضلات با هم شوند

 

 

                                 

برای درمان کیفوز پزشک ارتوپد هم از درمان های غیر جراحی و هم درمان های جراحی استفاده میکند. بیمار باید نرمش های طبی خاصی را برای تقویت عضلات اطراف ستون مهره انجام دهد. اگر فرد همچنان در حال رشد باشد ممکن است پزشک معالج از بریس های خاصی استفاده کند. استفاده از این بریس ها معمولا تا زمان تمام شدن رشد در پایان بلوغ ادامه میابد.

 

اگر زاویه قوس ستون مهره بیش از ۷۵ درجه باشد معمولا از درمان جراحی استفاده میشود. در درمان جراحی این بیماری، پزشک معالج ابتدا امتداد مهره ها را اصلاح کرده و سپس با استفاده از پیچ و میله های خاصی آنها را در وضعیت اصلاح شده نگه میدارد. همچنین با استفاده از پیوند استخوان تعدادی از مهره ها را به یکدیگر جوش میدهد.

 

درمان کیفوز های مادرزادی نیز به توسط عمل جراحی انجام میگیرد.

 

 

                                 

کیفوز یا گوژپشتی به علل گوناگونی ایجاد میشود. انواع کیفوز عبارتند از

 

کیفوز وضعیتی Postural kyphosis

 

شایعترین نوع کیفوز ستون مهره است و در واقع یک نوع افزایش قوسی است که بطور طبیعی در ستون مهره سینه ای وجود دارد. این عارضه بیشتر در نوجوانان دیده میشود و در دختران بیشتر است. این بیماران معمولا دختران جوان و چاقی هستند که تحرک و فعالیت بدنی زیادی ندارند. علت دیگر کیفوز وضعیتی بیماری های مفصل ران است.

 

اگر به هر علتی ( مثلا دررفتگی دو طرفه مفصل ران) مفصل ران در ناحیه لگن نتواند بطور کامل باز شود، بیمار برای ایستادن مجبور است لگن خود را به جلو بچرخاند.

 

این چرخش لگن به جلو موجب افزایش قوس ستون مهره کمری میشود و ستون مهره سینه ای هم که در بالای ستون مهره کمری است برای جبران آن، قوسی در خلاف جهت ایجاد میکند که همان کیفوز سینه ای است. این بیماری بندرت دردناک است. کیفوز وضعیتی بندرت موجب بروز مشکلی در زمان بزرگسالی میشود.

کیفوز شوئرمن Scheuermann’ Kyphosis

 

شوئرمن نام رادیولوژیست دانمارکی است که اولین بار این عارضه را شرح داد. این بیماری هم در نوجوانان با سن حدود 16-10 سال یعنی سن بلوغ بروز کرده و معمولاً شدت قوس ستون مهره در این بیماری بیش از کیفوز نوع قبل است.

 

مشکل این بیماران بجز تغییر شکلی که در ستون مهره ایجاد شده است دردی است که ممکن است در ایستادن و نشستن طولانی مدت بیشتر شود. البته شدت درد اکثرا در حین فعالیت های بدنی و ورزشی هم بیشتر شود. این در حتی بدون درمان بهد از پایان بلوغ بطور خودبخود بهبود میابد.

 

رادیوگرافی ساده مهره های این بیماران تغییر شکلی را نشان میدهد بطوریکه چند مهره متوالی بجای استوانه ای بودن بصورت گوه دیده میشوند و ارتفاع مهره در جلو کمتر از عقب آن میشود.

 

کیفوز مادرزادی Congenital Kyphosis

 

در این نوع کیفوز، ستون مهره جنین در زمانی که در شکم مادر است خوب تشکیل نشده است. ممکن است دو یا چند مهره از یک طرف به هم چسبیده باشد یا یم مهره بصورت ناقص تشکیل شده باشد که در نتیجه آن بعد از تولد با رشد بچه قوس ستون مهره بتدریج بیشتر میشود

.

اسپوندیلیت انکیلوزان

 

اسپوندیلیت انکیلوزان یک نوع رماتیسم ستون مهره است که میتواند موجب کیفوز شود

 

تخریب یا تغییر شکل مهره

 

این تغییر شکل میتواند به علت شکستگی یا عفونت یا تومور مهره و یا به علت پوکی استخوان ایجاد شود.

 

ضعف عضلات ستون مهره

 

این وضعیت میتواند در جریان بیماری هایی مثل دیستروفی های عضلانی، فلج اطفال و فلج مغزی ایجاد شود. در این موارد عضلات اطراف ستون مهره قدرت کافی ندارند تا آنرا صاف  مستقیم نگه دارند.

 

 

                                 

گرد بودن ستون فقرات در قسمت سینه ای تا حدودی طبیعی است. وقتی این خم بودن از حدی بیشتر باشد به آن کیفوز Kyphosis میگویند. کیفوز ستون مهره به علت تغییر شکلی که در تنه ایجاد میکند برای بیماران بسیار ناخوشایند است.

مشخصات کیفوز چیست

پزشک ارتوپد برای تشخیص این بیماری از رادیوگرافی ساده استفاده میکند. مهره های اول تا دوازدهم سینه ای قوسی را تشکیل میدهند که زاویه بین ۴۵-۲۰ درجه دارد. اگر این قوس از ۵۰ درجه بیشتر باشد غیر طبیعی محسوب میشود.

کیفوز یا گوژ پشتی در ستون مهره ای سینه ای معمولا به علت مشکلات تعدادی مهره ایجاد شده و بنابراین بصورت یک قوس یکنواخت مانند علامت ( است ولی گاهی اوقات تغییر شکل تنها در یک مهره ایجاد میشود ( مثلا در سل ستون مهره) و ستون مهره به شکل < درمیاید. به این حالت قوز یا Gibosity میگویند.

 

گاهی اوقات کیفوز ستون مهره همره با اسکولیوز است. به این حالت کیفواسکولیوز Kypho scoliosis میگویند و شایعترین علت آن بیماری نوروفیبروماتوز است.

 

 

                                 

برای تعیین نوع درمان، پزشک ارتوپد به نوع اسکولیوز، شدت انحراف و وجود بیماری های همراه توجه میکند. اگر شدت قوس  ستون مهره کم باشد و پیشرفت نکند پزشک معمولاً فقط بیمار را تحت نظر میگیرد.

 

هر ۱۲-۶ ماه یکبار از او عکس میگیرد و اگر دید بیماری پیشرفت میکند درمان مناسب را انجام میدهد وگرنه صبر میکند. فعالیت های بدنی شدت قوس ستون فقرات را افزایش نمیدهند و بچه میتواند آزادانه به فعالیت های بدنی روزانه و فعالیت های ورزشی و بازی بپردازد.

 بریس در درمان این نوع اسکولیوز معمولاً تاثیری ندارد واگر هم بکار رود برای کنترل قوس های جبرانی تشکیل شده است. در بیمارانی که قوس ستون مهره آنها در حال افزایش است، قوس شدیدی دارند، تغییر شکل بزرگی در تنه دارند و در کسانی که به علت تغییر شکل ستون فقرات بر اثر فشار به ریشه های اعصاب دچار مشکلات عصبی شده اند پزشک جراح ارتوپد معمولاً تصمیم به جراحی میگیرد. انواع اعمال جراحی که برای این بیماران انجام میشوند عبارتند از :

 

جوش دادن مهره Spinal fusion

 

در این جراحی مهره هایی که مشکل دارند را به هم جوش میدهند تا بصورت یک مهره واحد درآیند و رشدشان متوقف شود.

 

برداشتن مهره معیوب Hemivertebrae removal

 

مهره ناقص برداشته شده و دو مهره دو طرف آن به هم جوش داده میشود.

 

میله های دراز شونده Growing rod

 

میله هایی به مهره ها متصل میشود تا قوس کمر کم شود سپس هرچه بچه بزرگ تر میشود هر ۸-۶ ماه یک بار بیمار به اطاق عمل رفته و چون ستون فقرات درازتر شده است میله درازتری جایگزین میله قبلی میشود. در پایان بلوغ که رشد بیمار متوقف میشود میله دائمی گذاشته شده و مهره ها به هم جوش داده میشوند.

 

 بازپروری بعد از جراحی

 

 معمولاً بیماران بعد از یک هفته از بیمارستان مرخص میشوند و ممکن است نیاز به پوشیدن بریس به مدت ۴-۳ ماه داشته باشند. بعد از بهبودی بیمار میتواند اغلب فعالیت های بدنی زا که قبل از جراحی داشته انجام بدهد

 

 

                                 

.

این نوع از اسکولیوز غالباً در حین معاینه ایکه در بدو تولد به توسط پزشک انجام میشود کشف میگردد. اسکولیوز درد ندارد پس اگر زود تشخیص داده نشود ممکن است به رشد خودش ادامه دهد تا اینکه در سنین بالاتر و حتی در نوجوانی تشخیص داده شود. علائم اسکولیوز ستون مهره در بچه ها عبارتست از

 

• یک شانه بالاتر از شانه دیکر است. از پشت که نگاه میکنیم یک استخوان کتف برجسته تر از دیگری است.

 

• دنده ها در یک طرف برجسته ترند.

 

• خط کمر در دو طرف نامتقارن هستند.

 

• یک طرف لگن بالاتر از طرف دیگر است.

 

• بچه معمولاً بیشتر به یک طرفف خمیده است. 

 

 

تشخیص انحراف جانبی مادرزادی ستون مهره

 

تست استاندارد تشخیصی برای معاینه این بیماران خم شدن به جلو است. وقتی بچه در حالت ایستاده به سمت جلو خم میشود پزشک معالج راحتتر عدم تقارن در دو طرف تنه را میبیند. پزشک ارتوپد از انواع روش های تصویربرداری مثل رادیوگرافی ساده، سی تی اسکن، ام آر آی و سونوگرافی برای تشخیص و بررسی وضعیت بیمار استفاده میکند

 

 

                                 

.

 

 

اسکولیوز مادرزادی انحراف جانبی ستون فقرات به علت یک نقص مادرزادی در مهره ها است. شیوع اسکولیوز مادرزادی ستون مهره حدود یک در هر ده هزار تولد است.

 

بعضی از این بیماران نقص های دیگر مادرزادی مثل مشکلات کلیه یا مثانه هم دارند. اسکولیوز ستون مهره گرچه در زمان تولد وجود دارد ولی گاهی تا وقتی بچه به سنین نوجوانی برسد تشخیص داده نمیشود.

اسکولیوز مادرزادی یا انحراف جانبی ستون فقرات چه انواعی دارد

اسکولیوز مادرزادی انواعی دارد که عبارتند از

تشکیل ناقص مهره

 

در تشکیل ناقص مهره یا Incomplete formation of vertebrae وقتی مهره در زمان جنینی در حال درست شدن است ممکن است قسمتی از یک یا چند مهره درست نشود. مهره درست شده یک نیمه مهره یا Hemivertebrae است. این مهره به جای اینکه به شکل استوانه باشد به شکل یگ گوه است و در محل همین مهره گوه ای شکل ستون مهره قوس بر میدارد.

 

شدت این قوس با افزایش سن بچه بیشتر میشود. این تغییرات گاهی در یک مهره و گاهی در چند مهره ایجاد میشود. وقتی در چند مهره ایجاد شده و جته مهره های گوه ای شکل در خلاف جهت یکدیگر است ممکت است اثر یکدیگر را خنثی کرده و انحراف جانبی در ستون فقرات ایجاد نشود.

 

نقص در جدا شدن مهره ها

 

در نقص در جدا شدن مهره یا failure of separation of vertebrae در زمان جنینی ستون فقرات ابتدا به شکل یک میله یا استوانه دراز است که بعداً قطعه قطعه Segmentation شده و هر قطعه یک مهره را تشکیل میدهد.

 

اگر این جدایش یا قطعه قطعه شدن به درستی صورت نگیرد ممکن است دو یا چند مهره از کنار به هم متصل باقی بمانند. این اتصال بین مهره ها موجب میشد بعد از تولد مهره های به هم چسبیده از یک طرف زشد کرده و از طرفی که به هم متصل شده اند رشد نکنند. در این صورت با رشد بچه بتدریج مهره قوس برداشته و قوس آن شدیدتر میشود.

ترکیبی از دو حالت بالا

 

ممکن است ترکیبی از دو حالت بالا با هم دیده شود که موجب بروز قوس های شدیدی در ستون فقرات میشود. این بیماران معمولاً نیاز به عمل جراحی در سال های اولیه عمرشان دارند.

 

قوس های جبرانی Compensatory curves

 

وقتی در یک محل از ستون فقرات قوس جانبی ایجاد میشود معمولا برای اینکه تعادل تنه و سر روی ستون مهره حفظ شود معمولا بدن یک قوس دیگر در بالا یا پایین قوس اولیه و در خلاف جهت آن درست میکند تا اثر آن را خنثی کند. به این قوس های ثانویه قوس های جانبی میگویند

 

 

                                 

.