Dr.Majid Dastani PT, Bcs,Msc, DPT

دو نوع آرتروز یا ساییدگی مفصل وجود دارد

    ساییدگی اولیه مفصل : این نوع ساییدگی در مفاصلی ایجاد میشوند که قبلا سالم بوده اند. اغلب بیماران سن بالای ۵۰ سال دارند. در سن بالای ۶۵ سال حدود نیمی از مردم دچار آرتروز میشوند. این آرتروز یا ساییدگی معمولا خفیف است ولی در ۱۰ درصد موارد میتواند شدت پیدا کند.

    ساییدگی ثانویه مفصل : این نوع ساییدگی مفصلی که معمولا در افراد جوانتر ایجاد میشود در افرادی دیده میشود که قبلا به علتی مفصل آنها بشدت آسیب دیده است و آن آسیب شوع و پیشرفت آرتروز را سرعت داده اند. آسیب هایی مانند عفونت مفصل، شکستگی داخل یا اطراف مفصل و یا آسیب های رباط ها یا منیسک مفصل

ساییدگی مفصل یا آرتروز بیشتر در کدام مفاصل ایجاد میشود ؟

آرتروز یا ساییدگی مفصل بیشتر در مفاصل ران، زانو، انگشت و کمر ایجاد میشود. ساییدگی معمولا در چند مفصل بدن همزمان ایجاد میشود ولی شدت آن در مفاصل درگیر شده متفاوت است بطوریکه فقط در یک یا تعدادی از مفاصل درگیر شده بیمار از علائم آرتروز اذیت میشود.

علل زیر در تشکیل و پیشرفت آرتروز یا ساییدگی مفصل تاثیر دارند

    سن : با بالا رفتن سن آرتروز هم بیشتر میشود. میتوان گفت ساییدگی مفصلی جزئی طبیعی از روند پیری است که در همه انسان ها با افزایش سن ایجاد میشود ولی سن شروع آن در انسان های مختلف متفاوت است.

    ژنتیک : در بعضی انسان ها بطور ژنتیکی و خانوادگی استعداد بروز آرتروز بیشتر است

    چاقی : ساییدگی مفاصل ران و زانو در افراد چاق بیشتر و زودتر ایجاد میشود و این به علت نیروهای زیادی است که در افراد چاق به علت نیروی وزن به مفصل وارد شده و موجب تخریب زودرس آن میشود.

    جنس : آرتروز در زنان بیشتردیده میشود

    آسیب قبلی به مفصل : عفونت های قبلی در مفصل، شکستگی هایی که قبلا در مفصل ایجاد شده است، آسیب های لیگامانی که بر اثر حوادث قبل در مفصل بوجود آمده و مفصل را ناپایدار کرده اند و یا تغییر شکل استخوان های اطراف مفصل میتوانند موجب تشدید بروز آرتروز شوند.

    شغل : فعالیت های بدنی شدید به علت شغل خاص و یا انجام ورزش خاص میتواند ضربات بیش از حد تحمل مفصل برای ترمیم به آن وارد کرده و موجب بروز آرتروز یا ساییدگی مفصل شوند

در طول روز و به علت فعالیت های بدنی مفاصل بدن بطور مرتب در معرض ضربه قرار دارند و این ضربات مرتبا آسیب هایی را به آنها بخصوص به غضروف مفصلی وارد میکنند. بدن این آسیب ها را تا جایی که میتواند ترمیم میکند. پس در طول زندگی مفاصل بدن دائما در یک فرآیند آسیب و ترمیم قرار دارند.

گاهی اوقات شدت آسیب های وارده به مفصل بیش از قدرت ترمیم بدن است و یا به عللی قدرت ترمیم بدن کاهش یافته و نمیتواند آسیب های معمولی را مرتبا ترمیم کند. در این موارد غضروف مفصلی بتدریج خرابتر و خرابتر میشود و این شروع آرتروز است.

در ابتدا سطح غضروف ریش ریش و لایه لایه میشود. با هر آسیبی مقداری از روی غضروف برداشته میشود تا اینکه بتدریج کلفتی غضروف کم میشود. کم شدن کلفتی غضروف که در رادیولوژی بصورت کاهش فاصله مفصلی دیده میشود از علائم اولیه شروع ساییدگی مفصل است.

بعد از مدتی در اطراف استخوان دو طرف مفصل استخوان های اضافه ساخته میشود که به آنها استئوفیت Osteophytis میگویند. این استئوفیت ها هم در رادیوگرافی مفصل دیده میشوند.

بافت سینوویال مفصل هم متورم میشود که به آن سینوویت Synovitis میگویند. بتدریج استخوان زیر غضروف سفت و محکم میشود که به آن عاجی شدن استخوان یا Eburnation میگویند. با پیشرفت آرتروز در استخوان زیر غضروف کیست های استخوانی ایجاد میشود

مفصل جایی است که دو استخوان در کنار هم قرار میگیرند. مفصل باعث میشود قسمت های مختلف بدن نسبت به هم حرکت کنند و حرکت استخوان ها در مفصل به علت کششی است که از طریق عضلات به آنها اعمال میشود.

دو انتهای استخوان ها در جایی که با هم مفصل میشوند به وسیله پرده بافتی محکمی پوشیده شده که به آن کپسول مفصلی میگویند.

در اطراف کپسول مفصلی نوارهای بافتی محکمی قرار دارند که به آنها لیگامان یا رباط میگویند و مسئول پایدار کردن مفصل هستند.

غضروف یک بافت سخت ولی صاف و قابل انعطاف است که روی انتهاهای استخوان ها در محلی که در کنار هم قرار میگیرند را میپوشاند.

مقدار کمی از یک مایع غلیظ و لزج بین دو سر استخوان ها و در درون مفصل قرار گرفته که سطح غضروف را لیز کرده و اصطکاک بین دو سطح مفصلی را کم میکند و به آن مایع سینوویال Synovial fluid یا مایع مفصلی میگویند. مایع سینوویال به توسط بافت سینوویال ساخته میشود. بافت سینوویال لایه ای از سلول هاست که سطح داخلی کپسول مفصل را فرش کرده است.

آرتروز به معنای ساییدگی مفصل و تخریب سطح مفصلی و بدنبال آن تغییر شکل، درد و محدودیت حرکت در مفصل است. آرتریت Arthritis به معنای التهاب مفصل است و استئوآرتریت Osteoarthritis شایع ترین نوع آرتریت است.

در استئوآرتریت مشکل اصلی در غضروف مفصلی است و بعد از مدتی استخوان مفصل هم دچار آسیب میشود. آرتروز Arthrosis یک کلمه یونانی به معنای مفصل است ولی به معنای استئوآرتریت هم بکاربرده میشود. در فارسی بجای کلمات استئوآرتریت و آرتروز از کلمه “ساییدگی مفصل” هم استفاده میشود.

هدف رسیدن به زندگی سالم بدون بروز کمر درد است اما درمان این بیماری ساده نیست که مثلا با مصرف چند قرص مسکن و یا چند روز استراحت کاملا برطرف شود. افراد باید شیوه زندگی خود را تغییر دهند و رفتارهایی که منجر به بدتر شدن کمردرد می شوند را از زندگی خود کنار بگذارند. باید حالت های نشستن، کار کردن و خوابیدن خود را تغییر دهند و ورزش را وارد زندگی خود کنند. تا بتوانند بدون درد زندگی نمایند و در واقع بیشتر افرادی که این رفتارها را انجام می دهند، از این درد خلاصی پیدا می کنند.

انتخاب بهترین حرکات ورزشی برای رفع کمردرد

یک برنامه ورزشی مناسب به انعطاف پذیری و همچنین تقویت عضلات کمر به عنوان دو عامل مهم پیشگیری از کمردرد کمک می کند. اگر فردی دچار کمردرد و مشکل ستون فقرات شده است، باید در خصوص حرکات مناسب با پزشک خود مشورت نماید. اما به طور کلی تصاویر زیر بهترین شیوه های تقویت عضلات کمر را معرفی می نماید. اما قبل از آن توجه به اصول زیر ضروری است:

ورزش باید مداوم و منظم انجام شود، ورزش گاه به گاه و شدید بیشتر باعث آسیب ستون فقرات می شود. یعنی نمی توان با یک بار ورزش شدید جبران مافات دفعات فراموش شده را کرد.

همیشه باید بدن خود را به مدت چند دقیقه پیش از شروع ورزش اصلی گرم نمود. یک روش مناسب گرم کردن بدن، درجا راه رفتن مانند رژه اما آرام نرم است.

·         در هنگام ورزش نفس خود را حبس نکنید و دقت کنید که عمیق و آرام نفس بکشید.

·         کمی خستگی را تحمل کنید اما هر حرکتی که به درد شدید پاها یا کمر منجر می شود را موقتا انجام ندهید.

·         میتوان یک پالشت کوچک را زیر سر یا کمر در هنگام ورزش قرار داد.

پژوهشگران به تازگی دریافتند که نوع خاصی از کمر درد پیدا شده است که تنها از طریق "آزمایش خون" قابل تشخیص است.

گفتنی است این بیماری "آرتریت التهابی" نام دارد و می‌تواند اعضای بدن را درگیر درد شدیدی نماید.

بررسی‌ها نشان می‌دهند این بیماری با درد شدید در مهره‌های کمر و یا دست و پا می‌تواند به وجود بیاید، بدون اینکه هیچ علت فیزیکی مانند "سائیدگی"، پارگی، آسیب دیدن و یا حتی ضربه و یا عدم ورزش در بروز آن تاثیر گذاشته باشد.

دانشمندان برای تشخیص این نوع دردها که بدون هیچ عارضه‌ی خاصی است از "آزمایش خون" استفاده می‌کنند و می‌توانند تشخیص دهند که فرد به لحاظ "ژنتیکی" حامل ژن آرتریت التهابی ax spa است.

بیماری آرتریت التهابی باعث ایجاد التهاب و درد در پایین ستون فقرات و در نتیجه موجب درد، خشکی و ناتوانی در حرکت شده و خشک شدن مفاصل در بین استخوان‌ها باعث کند شدن حرکت در اندام‌ها و خشکی آن‌ها می‌شود. این نوع کمر درد با عکسبرداری و "رادیولوژی" قابل تشخیص نبوده و ممکن است MRI بتواند آن را نشان دهد. این نوع کمر درد معمولا مردان در رده‌ی سنی 15 تا 35 سال را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

در حال حاضر پژوهشگران استفاده از فیزیوتراپی کمر درد و انجام تمرین‌های ورزشی خاص و مصرف "دارو‌های ضد التهابی" با تجویز پزشک را به عنوان درمان به این افراد معرفی می‌کنند

.

کمردرد، یکی از شایع‌ترین مشکلات انسان جوامع امروزی است و بسیاری از افراد در رده‌های سنی مختلف آن را تجربه می‌کنند. اما پژوهشگران دریافته‌اند که «یوگا» به طرز چشمگیری می‌تواند باعث درمان این بیماران و کاهش دردهای عضلانی استخوانی آنها شود. سالانه بیش از میلیون‌ها نفر در سطح جهان از کمردرد شکایت دارند. طبق آماری که سازمان بهداشت جهانی ارائه کرده است، تقریباً حدود سی درصد افراد در طول زندگی به دردهای پشت و کمر مبتلا می‌شوند.

تاثیر یوگا در درمان کمردرد

علاو بر سیاتیک،علل احتمالی زیادی برای درد کمر وجود دارد. برای مثال ممکن است رباط ها کشیده شده باشند. التهاب مفاصل نیز ممکن است از یک بند مفصل از طریق مهره ها به بند مفصل دیگر راه یابد. عوامل دیگر می توانند بر اساس مشکلات فرم بدنی و نحوه ایستادن، کج شدن تیره پشت از پهلو، آسیب ها و صدمات، عدم تراز و وضعیت نا مناسب دنده ها و مهره های کمری در یک ردیف باشد.

هرچه مشکل اساسی تر باشد، احتمال اینکه اسپاسم عضلانی به محل های دیگری به غیر از مکان اصلی سرایت کند بیشتر خواهد بود. بر این اساس شما می توانید در ابتدا متوجه شوید چه عاملی باعث بروز این مشکل گردیده، عواملی مانند فرم بدنی و نحوه ایستادن شما، احساسات و عواطف شما، کار و محیط زیست اطراف شما همه و همه در بروز مشکل کمردرد موثر هستند.

درمان کمردرد با یوگا

اگر تمرینات یوگا به‌طور منظم اجرا شوند بهترین وسیله برای غلبه بر دردهای جسمانی پشت هستند. تمرین‌های یوگا تنش‌های موجود در بدن را قبل از آن‌که ضایعه آفرین باشند از بدن خارج می‌کنند. تمرین‌های فیزیکی یوگا عضلات طرفین مهره‌های کمر را قوی کرده، با آرامشی که ایجاد می‌کند سلامتی مهره‌ها و  دیسک بین مهره ایی را تضمین کرده تاندون‌ها را قوی و محکم می‌سازند.

علاوه بر آن در اثر تمرین یوگا فشارهائی که بر روی عصب بین مهره‌ای وارد می‌شود. از بین می‌رود و سبب می‌شود که فرد قابلیت ارتجاعی مهره‌های خود را باز یابد. یوگا عضلات شکمی را تقویت می‌کند و سبب می‌شود آن‌ها نقش درست خود را در نگه داشتن وضعیت مناسب و حمایت از لگن ایفا کنند.

قفل شدن زانو از شایع ترین شکایات افراد است که به عللی چون آرتروز و زمین خوردن صورت می پذیرد که با تشخیص توسط آرتوسکوپی می توان با روش های فیزیوتراپی از جمله تجویز سرما و گرمادرمانی، برق درمانی و تجویز ورزش های ویژه آن را درمان کرد.

پیشگیری از زمین خوردن در زمین های یخ زده و لغزنده از آسیب های زانوو قفل شدگی جلوگیری می کند. راهکارهایی که پزشکان برای مقابله با این مشکل ارائه داده اند را با هم می خوانیم

▪ شایع ترین عارضه قفل شدگی: یکی از شکایات شایع در بیماران مراجعه کننده به کلینیک های طب فیزیکی و توانبخشی قفل شدن مکرر زانوها است.

▪ تشخیص قفل شدگی زانو با آرتروسکوپی: شرح حال و معاینه بالینی، عکس و MRIو در نهایت انجام آرتروسکوپی به مشخص شدن علت قفل شدگی زانو کمک می کند.

منیسک یکی از علت های قفل شدگی زانو: قفل شدگی زانو علل گوناگونی دارد برای مثال ممکن است در موارد پیشرفته آرتروز، قطعه ای از استخوان ران جدا شده و در فضای مفصلی زانو سرگردان شود، همچنین آسیب های منیسک های زانو از علل قفل شدگی و تورم تأخیری زانو به شمار می روند.

▪ درمان قفل شدگی زانو متفاوت است: درمان و توانبخشی در قفل شدگی زانو براساس علت به وجود آورنده آن متفاوت است گاه می توان با استفاده از درمان های فیزیوتراپی از جمله تجویز سرما و گرمادرمانی، برق درمانی و تجویز ورزش های ویژه برای تقویت عضلات اطراف زانو به خصوص عضله چهار سر ران و عضلات نزدیک کننده و خم کننده ران ها و نیز تمرینات کششی عضلات خارج ران ها پیش از اینکه مفاصل زانو دچار تخریب شدید و پیشرفته شوند درد بیمار را کاهش و سبب بهبود عملکرد وی شد.

● قفل شدگی زانو به دلیل زمین خوردن

نکته مهم برای پیشگیری از قفل شدگی زانو ، پیشگیری از زمین خوردن و آسیب های ناشی از سر خوردن در محیط های لغزنده همچون زمین های برفی و یخ زده است.

▪ استفاده از کفش مناسب: از جمله اقدامات مفید دیگر برای پیشگیری از زمین خوردن می توان به استفاده از کفش های مناسب با کفی آجدار و پاشنه مناسب و استفاده از وسایل کمکی حرکت همچون عصا (به خصوص در مبتلایان به آرتروز)، آموزش برداشتن گام های کوتاه و مطمئن و انجام ورزش های تقویت عضلات کمر ، کمربند لگنی و اطراف زانوها و نیز انجام تمرینات تعادلی در سالمندان اشاره کرد.

▪ گرم کردن صحیح بدن قبل از مسابقات: انجام ورزش در زمین های مناسب و آماده و نیز گرم کردن صحیح بدن و ورزش های کششی پیش از انجام مسابقات از جمله مواردی است که از شیوعآسیب  منیسک  زانو  در ورزشکاران می کاهد