Dr.Majid Dastani PT, Bcs,Msc, DPT

حالت پرانتزی بودن پاها در بسیاری از کودکان رایج است، افرادی که زانوی پرانتزی دارند، زمان ایستادن اگر پاهای خود را جفت کنند، فاصله زیادی بین زانوها و ساق پاها ایجاد می شود. مشکل پای پرانتزی می تواند در هر دو زانو رخ دهد. اکثر کودکان در چند سال اول زندگی خود مشکل پا پرانتزی را دارند. زانو پرانتزی در کودکانی که اضافه وزن دارند شایعتر می باشد. نوجوانان و بزرگسالان هم در بعضی موارد دارای ساق پای خمیده یا پرانتزی هستند، اما علائم زانو پرانتزی در کودکان شایعتر می باشد. این ناهنجاری فیزیکی بین کودکان زیر ۱۸ سال شایع است. پای نوزادان در هنگام تولد به دلیل نوع قرار گرفتن آنها در رحم مادر پرانتزی است بنابراین این عارضه در دروان کودکی طبیعی است. به مرور زمان و با وجود نیاز به تحمل وزن روی پاها و در حالی که کودکان راه رفتن را می‌آموزند این مشکل نیز برطرف می‌شود

 

عوامل ایجاد

 

از علت زانوی پرانتزی میتوان گفت نوزادن هنگام به دنیا آمدن پاهایی با حالت پرانتزی دارند. برای بیشتر نوزادانی که با حالت پای پرانتزیبه دنیا می آیند، نگرانی وجود ندارد، زیرا این عارضه فیزیولوژیکی در اکثر موارد خود به خود بهبود یافته و باعث ایجاد مشکلات در دراز مدت نمی‌شود. کودکانی که هر دو زانویشان یا تنها یک زانویشان پرانتزی است، احتمال ابتلا به بیماری بلانت Blount را دارند، این بیماری باعث بدشکلی ناحیه صفحه رشد کودک در بالای قلم پا می‌شود، در سنین پایین تر از 2 سال تشخیص و درمان زانو پرانتزی کودکان توسط پزشک کمی مشکل است اما زمانیکه کودک به 3 سالگی رسید و پرانتزی بودن پای او برطرف نشده بود. پزشک تصویر برداری با اشعه ایکس را برای تشخیص بیماری بلانت تجویز می کند.یکی دیگر از علل زانوی پرانتزی، نرمی استخوان می باشد، بیماری نرمی استخوان باعث بدشکلی‌های استخوانی در مفصل می‌شود. شیوع پا پرانتزی در کشورهای پیشرفته نادر است، زیرا کودکان در این کشورها زیرا کودکان دراین کشورها از ویتامین دی، کلسیم و فسفر کافی برخوردار هستند.آرتروز و بیماری پاژه نیز از علتهای پرانتزی پا می باشد.

 

                                 

پای پرانتزی حالتی است که در طی آن زمانی که فرد پاهای خود را به یکدیگر می‌چسباند، زانوها همچنان از هم فاصله دارند. نوزادان تازه متولدشده، به دلیل موقعیت به‌خصوص خود در درون رحم، دارای پاهای پرانتزی می‌باشند.

 

پاهای نوزاد با شروع راه رفتن و تحمل وزن (حدود 12 تا 18 ماهگی) شروع به صاف شدن می‌کنند. حالت عادی پاها زمانی که کودک به 3 سالگی رسید، به دست می‌آید. در این زمان، کودک می‌تواند بایستد و مچ پاها و زانوهای خود را به یکدیگر بچسباند. درصورتی‌که پرانتزی بودن پاها در این مدت برطرف نشود، فرد دچار عارضه‌ی پای پرانتزی می‌باشد.

 

علائم و نشانه ها

 

علائم زانوی پرانتزی بیشتر در هنگام راه رفتن یا ایستادن فرد مشخص می شود. یکی از علائم رایج پای پرانتزی وجود ایراد و عدم هماهنگی در الگوی راه رفتن فرد است. علامت دیگر قابل مشاهده در کودکان تازه راه افتاده دچار مشکل پا پرانتزی در اصطلاح تخصصی «به داخل بودن پا» یا «چرخش پا به داخل» نامیده می شود.

 

کودکان دچار مشکل پای پرانتزی معمولاً با مشکل در دستیابی به مراحل اصلی زندگی خود مواجه نمی شوند، اما این مشکل می تواند تا حدودی برای فرد نگران کننده باشد.

 

با وجودی که زانوی پرانتزی معمولاً باعث ایجاد درد نمی شود، ادامه یافتن این مشکل در دوران نوجوانی می تواند باعث ناراحتی در لگن یا درد زانو یا قوزک پا به خاطر افزایش فشار وارد شده به این مفاصل شود. افراد دچار این مشکل همچنین بطور مکرر در هنگام ایستادن یا راه رفتن دچار لغزش یا از دست دادن تعادل خود می شوند.

 

                                 

ژنو واروم، زانوی درون گرد، زانوی پرانتزی یا پاکمانی ( واروس بیش از حد ) اختلال در مفصل زانو است که در آن زانو ها از هم فاصله زیادی می گیرند. در این عارضه زاویه درشت نی- رانی به ۱۸۰ درجه نزدیک شده یا ازآن بیشتر می شود و بالطبع زاویه Q کاهش می یابد. این عارضه می تواند وضعیتی یا ساختاری باشد.

 

 

 

علت ابتلا به زانوی پرانتزی

 

زانوهای پرانتزی در چند حالت اتفاق می‌افتد. در افراد جوان‌تر اگر فقط یک زانو به این شکل باشد، علت آن احتمالا ناهنجاری‌های رشدی، عفونت‌ که استخوان‌های ران یا درشت نی را درگیر می‌کند، ضربه به صفحه رشد و در نتیجه تخریب صفحه رشد و وجود تومورهای استخوان‌های ران یا درشت نی است. ولی اگر هر دو زانو به این شکل باشد (البته در چهار سال اول زندگی این حالت طبیعی است)، می‌تواند به دلیل ناهنجارهای مادرزادی، اختلالات راستای قامت، اختلال‌های تکاملی، کمبود ویتامین D در کودکی، اختلال‌ هورمونی، ابتلا به آرتروز (شایع‌ترین علت)، اختلال‌های ناشی از شغل (مثل سوارکاران) و ابتلا به کلیه بیماری‌های استخوانی مثل پاژه یا بیماری بلانت باشد. از دیگر علل می توان به موارد زیر اشاره کرد:

 

•        بیماریی‌های که باعث کاهش ماده معدنی استخوان می‌شوند (مثلاً بیماری راشیتیسم و استئومالاسی)

•        به دنبال ضربات وارده (به ویژه به صفحه رشد)

•        پارگی رباط های زانو

•        شکستگی‌های انتهایی استخوان ران که منجربه بد جوش خوردن شده‌اند

•        شکستگی قسمت فوقانی استخوان درشت نی (به علت بد جوش خوردن)

 

                                 

هنگامی که زانو‌ها حالت پرانتزی داشته باشند، بر خلاف زانوی ضربدری، زمانی که شما ایستاده‌اید زانوهایتان از همدیگر فاصله زیادی دارند، حتی اگر مچ پاهایتان به همدیگر چسبیده باشد. اصطلاح پزشکی برای زانوی پرانتزی، ژن-واروم است. این بدشکلی یا دفرمیتی بیشتر از همه در بین کودکان و افراد  زیر 18 سال شایع است.  نام زانوی پرانتزی به خاطر شکل خاصی که ران و ساق پاها پیدا می‌کنند، بر روی این عارضه گذاشته شده است.

درمان پا و زانوی پرانتزی

 

ویتامین D و رژیم غنی از کلسیم

 

رژیم غذایی غنی از ویتامین D و کلسیم نقش مهمی در ایجاد مفاصل و استخوان‌های قوی ایفا می‌کنند. به علاوه، اگر فرد بالغ باشد، باعث حفظ مفاصل و استخوانها نیز می‌شود. ترکیب مواد مغذی مهم مانند موادی که در روغن ماهی و دانه‌های رژیمی یافت می‌شوند، در تغییر این وضعیت مفید هستند. بزرگسالانی که پاهای پرانتزی دارند باید رژیم غذایی خود را بررسی کنند و اطمینان حاصل کنند که رژیم غذایی آنها شامل این موارد است.

آنتی بیوتیک‌ها

 

در بزرگسالانی که پای پرانتزی دارند، برخی از عفونت‌های استخوانی مانند عفونت‌های باکتریایی که منجر به پوکی استخوان می‌شوند را می‌توان با آنتی بیوتیک درمان کرد.

کفش

 

در خصوص کفش، یک قاعده کلی این است که کفش‌های تخت و کفش‌های پاشنه بلند را نادیده بگیریم زیرا متاسفانه آنها توجه فرد را به منحنی بیرونی پا جلب می‌کنند. بنابراین اگر پای پرانتزی دارید بهتر است کفش‌های دارای پاشنه متوسط داشته باشید.

بریس های پزشکی

 

پاهای پرانتزی در بزرگسالان که به علت آرتریت زانو یا فرسایش غضروف مفصل زانو بوجود می‌آیند می‌توانند به راحتی با استفاده از داروهای تجویزی مانند نسخه‌های ضد التهابی و بریس‌ها اصلاح شوند. از این رو این داروها برای بزرگسالانی که پاهای پرانتزی دارند مفید خواهند بود.

فیزیوتراپی

 

فیزیوتراپی نقش مهمی در اصلاح پاهای پرانتزی دارد. هنگامی که بیمار دراز کشید، متخصص فیزیوتراپی پاهای او را به عقب و جلو حرکت می‌دهد. این در واقع یک روش موثر برای رفع پاهای پرانتزی در کودکان و بزرگسالان است. این روش به شما کمک می‌کند تا بدون نیاز به تلاش و زمان زیاد، به درستی راه بروید.

ماساژ درمانی

 

در ماساژ درمانی، درمانگر پاها را در جهات مختلف حرکت می‌دهد تا انعطاف بیشتر یافته و صاف شوند. درمانگر زمانی که فرد دراز کشیده است پاها را عقب و جلو می‌کند.

ورزش

 

ورزش‌های مخصوص اصلاح زانو پرانتزی موجب تقویت عضلات ران پا و پشتیبانی بیشتر از مفصل زانو می‌شوند. البته این تمرینات تاثیر بسیار کمی در اصلاح حالت پرانتزی بودن پاها دارند (خصوصا در مواردی که دفرمیتی پاها شدید است). این تمرینات تنها برای افرادی موثرند که میزان خمیدگی و انحراف پای آن‌ها، خفیف است.معمولا برای اصلاح پای پرانتزی، تمریناتی تجویز می‌شوند که موجب تقویت عضلات ران پا می‌شوند. این تمرینات موجب می‌شوند که فشار کمتری  بر مفاصل و تاندون‌های پا وارد شود.

 

                                 

 

 

بیماری زانو ضربدری و پرانتزی از بیماری های شایع در کودکان است.هنگامی که کودکی که دچار قوس پا است،می ایستد در حالی که پاهایش در کنار هم هستند، فضای مشخصی بین ساق پاها و زانوهای او وجود دارد. چنین چیزی می تواند ناشی از انحنای یک یا هر دو پا به سمت بیرون باشد. غالبا با راه رفتن کودک این ظاهر قوسی پاها بزرگنمایی می شود. در بسیاری از موارد قوس پا، کودک اضافه وزن قابل توجهی دارد. با همه این ها قوس پا در نوجوانان زیاد شایع نیست.  ژنوواروم، زانوی درون گرد، زانو پرانتزی یا پاکمانی ( واروس بیش از حد ) اختلال در مفصل زانو است که در آن زانو ها از هم فاصله زیادی می گیرند.

 

تشخیص

 

به تشخیص بالینی و تصویربرداری با اشعه ایکس نیازی نیست. تشخیص و درمان پا پرانتزی در کودکان با مشاهده نکات زیر صورت می گیرد:

1.        کاسه زانو به سمت جلو کشیده شده است.

2.        استخوان ران به سمت بیرون کشیده شده است.

3.        چرخش داخلی استخوان درشت نی باعث توقف چرخش استخوان ران می شود.

4.        پا به  دلیل چرخش استخوان درشت نی به سمت داخل کشیده می شود.

 

 

برای سنجش میزان زانوی پرانتزی به صورت زیر عمل می شود:

 

 

1.        کودک با لمس قوزک داخلی می ایستد.

2.        فاصله بین کوندیل داخلی فمور اندازه گیری می شود.

 

                                 

زانوی پرانتزی یا در اصطلاح پزشکی ژنو واروم به عارضه‌ای اطلاق می‌شود که در اثر ابتلا به آن فاصله بین زانوها هنگام ایستادن و چسباندن پاها و مچ پاها به یکدیگر بیش از حد طبیعی می‌شود و زانوها به شکل کمان یا پرانتز درمی‌آید و یک یا هر دو پا درگیر این عارضه می‌شود. زانوی پرانتزی در دوران کودکی شیوع بالایی دارد و دلیل بروز یافتن آن غالباً به نحوه قرار گرفتن جنین در رحم مادر مربوط می‌شود. این عارضه تا سن ۳ تا ۴ سالگی به‌خودی‌خود اصلاح می‌شود و زانو به شکل طبیعی درمی‌آید. چنانچه این بدشکلی همراه با بیماری‌های دیگری باشد، استفاده از بریس (زانو بند) یا انجام جراحی ضرورت می‌یابد.

 

درمان

 

پای پرانتزی را در سنین پایین ممکن است بتوان با روش‌های درمانی بدون جراحی و حرکات اصلاحی زانوی پرانتزی بهبود یابد اما با بالا رفتن سن کودک میزان پاسخ دهی به درمان‌ها رفته رفته کاهش میابد . در صورت مناسب بودن سن کودک روش های غیر جراحی جهتدرمان زانوی پرانتزی به کار گرفته می شود اما در صورت بالا بودن سن کودک ( بالای 4 سال معمولا) و یا عدم پاسخ دهی به روش هایدرمان زانوی پرانتزی بروش غیر جراحی ، گزینه جراحی مد نظر قرار خواهد گرفت . در ادامه انواع روش های جراحی و غیر جراحی برایدرمان پای پرانتزی بررسی شده است.

 

فیزیوتراپی، ورزش و حرکات اصلاحی

 

تمرینات اصلاحی و ورزش برای پای پرانتزی برای تقویت عضلات اطراف زانو و بالایران طراحی شده‌اند .برای کودکانی با سن خیلی کم، که زانو پرانتزی در آنها تشخیص داده شده، نرمش و حرکات اصلاحی پای پرانتزی ویژه می تواند اثر بخش باشد.

 

درمان‌های دستی و ماساژ

 

این روش درمان زانوی پرانتزی نیز برای کودکان با سن پایین انجام می شود و اگر به صورت منظم انجام شود می‌تواند به رفع انحراف زانو کمک کند .

 

بریس

 

یکی دیگر از اقداماتی درمانی استفاده از بریس های مخصوص علائم زانو پرانتزی می باشد که در صورت تشخیص بیماری پای پرانتزی در سنین کم به کار گرفته میشود. این بریس ها با اصلاح راستای پای کودک به مرور زمان انحنا و انحراف زانو را کاهش می‌دهد . این روش درمانی در موارد میزان انحراف کمتر زانو می تواند موثر باشد .

 

کفی و کفش طبی

 

استفاده ازکفش هایی که برای پای پرانتزی طراحی شده است باعث تنظیم پاها و پیشگیری از آسیب دیدن آنها می‌شود . طراحی این کفش‌ها یا کفی های مخصوص به صورتی است که در کناره‌های بیرونی پا،ضخامت کفی کفش بیشتر است و باعث کاهش دردهای شدید و بهبود وضعیت تعادل پاها می‌شود.

 

جراحی

 

برای افرادی که می‌خواهند با کمک روش‌های درمانی غیرتهاجمی مشکل زانوی پرانتزی خود را حل کنند، قطعا جراحی اولین گزینه‌ی درمانی نیست. اما با این حال در برخی موارد که میزان بدشکلی پاها شدید است، تنها راه بر طرف کردن مشکل، انجام جراحی می‌باشد. در واقع جراحی تنها راه برطرف کردن کامل حالت پرانتزی پاها در افراد بزرگسال است. پرکاربردترین تکنیک جراحی برای درمان پای پرانتزی، استئوتومی است.