قوز کمر و پشت (کیفوز) عبارت است از انحنای بیش از اندازه و غیرطبیعی قوس ستون فقرات در مناطق سینه‌ای و خاجی. (خمیدگی رو به داخل مناطق گردنی و کمری ستون فقرات لوردوزیس نامیده می‌شوند). قوز پشت و کمر می‌تواند ناشی از برخی بیماری‌های تخریبی مانند التهاب مفاصل؛ مشکلات رشدی، و بیش از همه بیماری شوئرمان؛ پوکی استخوان به همراه شکستگی‌های فشاری مهره‌ها؛ و مولتیپل تروما یا میلوما  باشد. یک ستون مهره سینه‌ای طبیعی از مهره اول تا دوازدهم کشیده شده و می‌بایست دارای یک قوز جزئی با زاویه۲۰ تا ۴۵ درجه باشد. وقتی خمیدگی قسمت بالایی ستون فقرات از ۴۵ درجه بیشتر شود به آن قوز کمر یا «هایپرکیفوز» گفته می‌شود. قوز کمر شوئرمان که شناخته شده‌ترین نوع هایپرکیفوز است، ناشی از جوش خوردن مهره‌ها در طول دوران بلوغ می‌باشد. در حال حاضر دلیل بروز قوز کمر شوئرمان مشخص نیست، اما این عارضه، ظاهراً ناشی از چند عامل بوده و بیشتر در مردان دیده می‌شود تا زنان.

قوز پشت که یک بدشکلی است باعث خمیدگی غیرطبیعی ستون فقرات و افتادگی شانه می‌شود، که به واسطه آن، در بخش‌هایی از ستون مهره‌ها خمیدگی متناسب و طبیعی از دست می‌رود. این وضعیت باعث خمیده شدن پشت می‌شود.

اکثر موارد قوز کمر خفیف بوده و تنها به کنترل منظم و مداوم نیاز دارند، اما موارد شدید آن می‌توانند ناتوان کننده باشند. شدید بودن قوز کمر می‌تواند باعث درد و ناراحتی بسیار زیاد، مشکلات تنفسی و گوارشی، ناهنجاری‌های قلبی عروقی، اختلالات عصبی و، در موارد شدیدتر، کوتاه شدن چشمگیر طول عمر شخص شود. این نوع خمیدگی‌های قسمت بالایی کمر عموماً به خوبی به درمان‌های محافظه‌کارانه جواب نمی‌دهند که به همین علت تقریباً در تمام موارد به جراحی فیوژن ستون فقرات نیاز می‌شود، که می‌تواند درجه انحنای طبیعی بدن را به طور موفقیت‌آمیزی بازیابی کند. بهترین روش برای اندازه‌گیری قوز کمر، روش زاویه کاب است.

اسپوندیلیت آنکیلوزان نوعی آرتروز بوده که در ابتدا بر ستون فقرات اثر می‌گذارد و می‌تواند مفاصل دیگر را نیز در بر گیرد. این بیماری باعث تورم مفاصل ستون فقرات (مهره‌ها) و روماتیسم ستون فقرات می‌شود و می‌تواند درد شدید و مزمنی ایجاد کند. در این حالت باید برای درمان رماتیسم ستون فقرات سریعا اقدام گردد. در موارد حادتر (البته نه در همه موارد) این تورم باعث شکل‌گیری استخوان جدیدی در ستون فقرات می‌شود و موجب می‌شود که ستون فقرات ثابت و بدون حرکت شده و در برخی موارد رو به جلو خمیده شود. این خمیدگی رو به جلو کیفوز یا قوز نامیده می‌شود.

هرکدام از پاها شامل 26 استخوان است که دوقسمت کمانی را تشکیل داده است. کمان طولی که در راستای پا وکمان عرضی که درعرض پا قرارگرفته است استخوان های ناحیه کف پا در ابتدا بوسیله یک قالب و بوسیله رشته های فیبری که به عنوان لیگامان شناخته شده است به یکدیگر متصل شده اند ماهیچه های پا که بافت های سخت و محکمی است و به عنوان ماهیچه های کف پا شناخته شده است دومین ناحیه ای است که از پا نگهداری و پشتیبانی می کند. همچنین وسایل کمک درمانی مانند پدهایی برای کف پا وجود دارد و حتی انجام ماساژ کف پا که می تواند از وارد شدن فشار روی کف پا جلوگیری کند و نقش ضربه گیر را ایفا کند. درد کف پا معمولا بر اثر عملکرد اشتباه یا واکنش هر کدام از ساختارهای کف پا ایجاد میشود. با پیشرفت های کنونی درمان درد کف پا بسته به دلیل درد کف پا و علل آن امکان پذیر است. گاهی ورزش های مربوط به صافی کف پا نیزمی تواند در درمان درد کف پا موثر باشد.

انواع درد کف پا

    درد پاشنه: اگر از پاشنه پای خود بیش از حد استفاده کنید یا آسیب ببینید، ممکن است درد پاشنه پا را حس کنید. این درد ممکن است خفیف باشد و گاهی ناتوان کننده می‌شود.

    درد برجستگی (زیر پنجه) کف پا: چنانچه از پاشنه درد رنج می‌برید، احتمالاً به عارضه التهاب آرنگ یا رباط کف پا به نام پلانتار فاسیا دچار شده‌اید. تحریک یا التهاب نوار بافتی محکم اتصال دهنده استخوان پاشنه به پنجه را التهاب آرنگ کف پا گویند. این عارضه معمولاً صبح هنگام یعنی زمان بیدار شدن از خواب بیشترین شدت را دارد و درد حاصل از آن در پاشنه یا قوس کف پا حس می‌شود.

    درد قوس کف پا: بعضی اوقات به دنبال فعالیت ‌هایی چون دویدن، پیاده‌ روی و پرش، قوس کف پا دچار درد و آسیب می‌ شود. افرادی که کف پای صاف دارند بیشتر دچار درد قوس ‌کف پا می ‌شوند. درد قوس کف پا معمولا به آهستگی ظاهر می ‌شود ولی گاهی اوقات پس از پرش یا دوی سرعت، فرد به طور ناگهانی دچار درد کف پا می‌ شود و در قوس کف پایی احساس درد شدیدی می ‌کند.

    درد انگشت پا:  علل مختلفی می توانند باعث درد انگشت پا شوند، از پینه پا گرفته تا مشکلات عصبی.

    درد کناره بیرونی کف پا

این کلمه از دو واژه نورون به معنی سلول عصبی و پاتی به معنی بیمار شدن و آسیب دیدن تشکیل شده است. آسیب دیدن اعصاب در اثر بالا بودن قند خون را "نوروپاتی دیابتی" می‌نامند. این مشکل یکی دیگر از عوارض کنترل نکردن قند خون در بیماران دیابتی است.

شاید دیده باشید دیابتی‌ها از سوزن سوزن شدن و گرفتگی دست‌ها و پاها شکایت دارند که موقتی بوده و متناوبا رخ می‌دهد. این اولین مرحله آسیب اعصاب است (شاخه‌های حسی اعصاب محیطی اولین گروه‌اند که آسیب می‌بینند). به مرور دردها بیشتر و شدیدتر و طولانی‌تر می‌شوند.

فقدان حس در پاها که فرد به طور مکرر به پاهای‌اش آسیب و ضربه می‌زند و متوجه آن نمی‌شود و دچار "پای دیابتی" می‌گردد.

به طور متوسط بیماران دیابتی طی 10 تا 20 سال بعد از شروع بیماری دچار آسیب اعصاب می‌شوند، البته بعضی بیماران بسیار سریع‌تر دچار علایم عصبی می‌شوند و بعضی دیگر اصلا گرفتار نمی‌شوند.

هر چه مدت ابتلا به بیماری دیابت بیشتر باشد و هر چه کنترل دیابت ضعیف‌تر باشد، احتمال آسیب اعصاب و شدت آسیب بیشتر خواهد بود

در اثر بیماری دیابت هر قسمتی از اعصاب محیطی و اعصاب خودکار (سمپاتیک‌ها و پاراسمپاتیک‌ها) می‌تواند آسیب ببیند.

اعصاب خودکار به جاهایی عصب‌دهی می‌کنند که عملکرد غیرارادی دارند، مثل قلب، عضلات صاف احشا و ارگان‌های داخلی بدن و غدد.

اعصاب محیطی هم به اعصابی اطلاق می‌شود که از جمجمه یا نخاع بیرون می‌آیند. اعصابی که از جمجمه بیرون می‌آیند به چشم‌ها، زبان، صورت، گوش‌ها و... می‌روند و اعصابی که از نخاع بیرون می‌آیند به عضلات ارادی بدن عصب‌دهی می‌کنند. اعصاب نخاعی شاخه‌های حسی نیز دارند که حس‌های لمس، حرارت، درد و... را انتقال می‌دهند.

در اثر دیابت رگ های بدن دچار مشکل می‌شوند و در وظیفه خود که خون‌رسانی و تغذیه سلول‌های مختلف است ناموفق عمل می‌کنند و به ‌خاطر این نارسایی، اعصاب آسیب می‌بینند. به‌ علاوه میزان بالای قند خون در آسیب اعصاب دخالت دارد.

کار اعصاب که مختل شود همه چیز به هم می‌ریزد، مثلا معده دچار بی‌حرکتی و تاخیر در تخلیه غذا شده و فرد دچار دل درد و احساس سنگینی معده، تهوع و استفراغ می‌شود.

بروز یبوست یا اسهال، اختلال ریتم طبیعی قلب و بروز علایم قلبی، بی‌اختیاری یا احتباس ادرار به دنبال آسیب اعصاب مثانه و در مردان اختلال نعوظی به دلیل بیماری دیابت ممکن است رخ دهند.

قطعا جایی برای شک وجود ندارد که کنترل دقیق قند خون از ایجاد آسیب اعصاب در بیماران دیابتی جلوگیری می‌کند.

نوروپاتی دیابتی چگونه درمان می شود؟

هدف از درمان رهایی از مشکلات ایجاد شده و پیشگیری از تخریب بیشتر اعصاب است. نخستین گام کنترل قند خون است، زیرا از پیدایش مشکلات جدید و بدتر شدن عوارض قبلی پیشگیری می کند.

1- در مواردی که قرص ها نمی توانند قند خون را به خوبی کنترل کنند، تزریق انسولین معمولا مفید واقع می شود.

2- گاهی قرص هایی که برای درمان افسردگی استفاده می شوند، برای درمان نوروپاتی ناشی از دیابت به کار می روند و دارای اثرات مفید در بهبود کیفیت خواب نیز هستند.

3- هنگام شب می توان از مسکن ها استفاده کرد.

4- برای بهبود عوارض گوارشی پیشنهاد می شود تعداد وعده های غذایی را افزایش دهید و میزان غذای مصرفی در هر وعده را کم کنید. همچنین از مصرف غذاهای پرچربی و پرفیبر پرهیز کنید.

5 - برای جلوگیری از ضعف و سرگیجه، تغییر وضعیت ایستادن و نشستن را آهسته انجام دهید. گاهی برای بهبود ضعف اندام ها ممکن است فیزیوتراپی توصیه شود.

6- به دلیل استعداد ابتلا به عفونت ادراری در مبتلایان به نوروپاتی دیابتی، لازم است مبتلایان به دیابت آب و مایعات بیشتری بنوشند و اگر دچار تکرر ادرار هستند سعی کنند به فواصل منظم، مثلا هر 3 ساعت یک بار ادرار کنند.

فرآوری : نیره ولدخانی

بخش تغذیه و سلامت تبیان

منابع :

هفته نامه سلامت

سایت مرکز تحقیقات غدد ومتابولیسم دانشگاه علوم پزشکی مشهد - زهرا عرفانیان ، کارشناس پرستاری آموزش دیابت