Dr.Majid Dastani PT, Bcs,Msc, DPT

آرتروز به معنای ساییدگی مفصل و تخریب سطح مفصلی و بدنبال آن تغییر شکل، درد و محدودیت حرکت در مفصل است. آرتریت Arthritis به معنای التهاب مفصل است و استئوآرتریت Osteoarthritis شایع ترین نوع آرتریت است.

 

در استئوآرتریت مشکل اصلی در غضروف مفصلی است و بعد از مدتی استخوان مفصل هم دچار آسیب میشود. آرتروز Arthrosis یک کلمه یونانی به معنای مفصل است ولی به معنای استئوآرتریت هم بکاربرده میشود. در فارسی بجای کلمات استئوآرتریت و آرتروز از کلمه “ساییدگی مفصل” هم استفاده میشود.

                                 

با وجودی که سن عامل اصلی برای ابتلا به آرتروز زانو است، اما ممکن است بعضی اوقات جوانان نیز دچار ابتلا به این بیماری شوند . در بعضی از افراد، این مشکل می‌تواند جنبه ارثی داشته باشد. اما برای سایر افراد، ارتروز زانو می‌تواند در نتیجه وارد شدن آسیب یا عفونت و یا حتی اضافه وزن ایجاد شود.

 

علت‌ها و دلایل

 

آسیب دیدگی زانو از رایج ترین علت ساییدگی زانو است اما موارد دیگری هم مانند بیماری آرتروز زانو باعث از بین رفتن و ناراحتی مفصل میشود.علل شایع زانو درد در افراد جوان تر عبارتند از استفاده بیش از حد از زانو و آسیب دیدگی. همچنین زانو درد می تواند ناشی از عفونت (به عنوان مثال استئومیلیت، بورسیت سپتیک) و بیماری هایی خاص باشد. سوزن سوزن شدن زانو یک وضعیت بسیار آزاردهنده و مضطرب کننده است که ممکن است نگذارد که فعالیت‌های روزمره و روتینی خود را انجام دهید. گاهی گزگز زانو عاجز کننده می‌باشد طوری که شما احساس کنید که یک اتوی داغ بر روی مفصل گذاشته شده است.

 

•        پا به سن گذاشتن

 

•        چاقی

 

•        استعداد ژنتیکی

 

•        آسیب دیدن مفصل زانو

 

•        ورزش نکردن، سبک زندگی بی‌تحرک

 

•        ضعف عضلانی ـ عضله‌های چهارسر ضعیف (عضله‌های کشاله ران که به زانو متصل می‌شوند.)

 

•        استفاده بیش از اندازه طولانی مدت، تحمیل کردن وزن فراوان بر زانو (انجام مکرر حرکت‌هایی چون سر پا نشستن، زانو زدن همراه با بلند کردن اشیاء سنگین یا فعالیت‌های پربرخوردی مانند دویدن سریع یا آهسته)

 

•        انحراف پا

 

•        کفش نامناسب (پاشنه بلند)

 

علائم و نشانه ها

 

 از علایم آرتروز زانو میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

 

 علائم استئو آرتریت و علائم ساییدگی زانو اغلب به آرامی رشد کرده و با گذشت زمان تشدید می شود. علائم و نشانه های آرتروز زانو شامل موارد زیر هستند:

 

 شایع ترین علت درد زانواست . درد زانو یک روز وجود داشته و روز دیگر وجود ندارد، احتمالاً سطح کم این زانو درد بطور مزمن در طولانی مدت احساس می شود و بطور متناوب با وارد آمدن فشار عود می کند؛ ممکن است درد ساییدگی مفصل زانو در هنگام انجام فعالیت های خاص همچون خم شدن، زانو زدن، چمباتمه زدن، یا بالا رفتن از چهارپایه افزایش پیدا کند.

 

• حساسیت. مفصل شما ممکن است در هنگام وارد شدن فشار اندک به آن دچار ناراحتی شود. همینطور ممکن است زانو شما نسبت به لمس کردن حساس شود. حساسیت به لمس از دیگر علائم آرتروز زانو محسوب می شود.

 

• خشکی زانو. سفت شدن مفاصل می تواند هنگامی قابل توجه باشد که شما صبح از خواب بیدار می شود یا برای یک مدت بی حرکت هستید. درد و سفتی زانو پس از عدم تحرک طولانی یا استراحت افزایش پیدا می کند و به این دلیل است افراد این درد را بیشتر در زمان بیدار شدن از خواب احساس می نمایند.

 

• از دست دادن قابلیت انعطاف پذیری. این حالت نیز از علایم ساییدگی زانو است و ممکن است شما توانایی حرکت دادن کامل مفاصل خود را نداشته باشید. فردی که به علائم آرتروز زانو متوسط تا پیشرفته مبتلا می باشد ممکن است حتی توانایی راست کردن زانوی خود را نداشته باشد.

 

• صدا دادن زانو یا احساس سایش. شما ممکن است تق تق زانو یا احساس سایش در زمان استفاده از مفصل داشته باشید.

 

• ورم زانو. ساییدگی استخوان ها ممکن است باعث التهاب و خراشیدگی زانو شود (برای مثال در محل مایع زانو). ورم زانو ممکن است با احساس گرما همراه باشد که این احساس می تواند حتی تا حد احساس سوختگی نیز تشدید شود. علاوه بر این زانو ممکن است حتی قرمز و در محل تماس گرم شود.

 

تشخیص

 

تشخیص زود هنگام آرتروز زانو و درد پشت زانو باعث جلوگیری از آسیب دیدگی دائمی می‌شود. که آرتروز معمولا با بررسی سابقه پزشکی و معاینه زانو تشخیص داده می‌شود. تصویربرداری با اشعه ایکس در کنار آزمایشات تصویربرداری دیگر از قبیل ام آر ای برای تشخیص علل زانو درد و ارتروز زانو موثر است. تصاویر اشعه ایکس، باریک شدن فضای بین استخوان‌ها، شکل گیری خار استخوانی و کیست‌ها را می‌توانند نشان دهند. تصاویر ام آر ای وقتی توصیه می‌شود که تصاویر اشعه ایکس دلیلی مشخص برای درد مفصل زانو ارائه نکند یا وقتی که تصاویر اشعه ایکس نشان دهد که بافت های دیگر مفصل ممکن است آسیب دیده باشد.

 

راه ها و روش های درمان

 

همانطور که گفته شد آرتروز زانو درمان قطعی ندارد خود مدیریتی ،رژیم غذایی و کار از جمله درمان های اولیه آرتروز زانو به شمار می آید. همچنین با روش ها موثر بسیاری می توان کاملا آن را کنترل و علائم ناشی از آن را برطرف کرد :

 

دارو درمانی

 

داروهای زیادی برای درمان ارتروز زانو وجود دارند، از آن جایی که افراد واکنش های متفاوتی به انواع دارو نشان می دهند، پزشک به طور مداوم با بیمار خود در تعامل خواهد بود تا بتواند نوع دارو و دوز ایمن و موثر را برای درمان آرتروز زانوی بیمار خود تشخیص دهد و تجویز کند .

 

• داروی مسکن غیر مخدر و داروهای ضد التهاب معمولا اولین داروهایی هستند که در مراحل اولیه درمان آرتروز زانو تجویز می شوند. ساده ترین نوع این مسکن ها ( که به صورت بدون نسخه نیز قابل تهیه است) استامینوفن می باشد.

 

• نوع دیگری از داروها که در تسکین درد آرتروز زانو موثرند داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی می باشند . نمونه های رایج این دارو ها که با نام NSAID شناخته می شوند ، ایبوبروفن و ناپروکسن هستند .

 

• کورتیکواستروئید ها (کورتیزون) : این داروها مواد ضدالتهاب بسیار قوی هستند که می توان هم به صورت خوراکی و هم تزریق مستقیم به مفصل آن را استفاده کرد. تزریق کورتیزون به مفصل موجب تسکین چشم گیر درد و التهاب می شود. البته به علت عوارض جانبی احتمالی که این دارو دارد، پزشک تعداد تزریقات این دارو در طی یکسال را برای بیمار محدود خواهد کرد.

 

• داروهای تقویت مفاصل مانند گلوکز آمین و کوندراتین ، با استفاده از این داروها مواد حیاتی که به صورت طبیعی در غضروف زانو وجود دارد به بدن شخص رسانده می شود.

 

 

تزریق ژل به زانو

 

مایع مفصلی درون زانو دارای ماده ای به نام هیالورونیک اسید می باشد که باعث ایجاد چسبندگی و غلیظ شدن مایع مفصلی و بالا رفتن خاصیت ارتجاعی و جذب فشار در مفصل می شود. در افراد مبتلا به آرتروز زانو تولید ماده ی هیالورونیک اسید کاهش میابد و غلظت این ماده در مفصل زانو کمتر از میزان عادی است که باعث می شود مایع مفصلی کتر حالت ژله ای خود را داشته باشد و کمتر اصطحکاک مفصل را کاهش داده و ضربه و فشار وارد شده به مفصل را کنترل کند.

 

در روش تزریق ژل به زانو در طی سه هفته ، سه بار ماده ای حاوی اسید هیالورونیک به مفصل زانو تزریق می شود تا اصطحکاک و سایش مفصلی را کاهش دهد و به خاصیت جذب شوک و ضربه در مفصل زانو کمک کند. تزریق ژل به زانو برای مدت حداقل شش تا نه ماه علائم ناشی از علت آرتروز زانو را از بین می برد. در صورتی که علائم دوباره عود کنند می توان تزریق را دوباره تکرار کرد. درصد موفقیت این درمان حتی در موارد بسیار شدید آرتروز زانو ، بسیار بالا است .

 

زانو بند طبی مخصوص

 

زانو بند هایی مخصوصی برای کاهش بار وارد شده به زانو وجود دارند که برای افراد مبتلا به ساییدگی مفصل زانو طراحی شده اند . معمولا در آرتروز زانو ، یک طرف از غضروف زانو بیشتر تحلیل میرود و فرسایش میابد که باعث می شود زاویه ی بین استخوان ران و ساق پا غیر طبیعی شود و این دو استخوان در یک سمت ( همان سمتی که غضروف آسیب بیشتری دیده است) سایش بیشتری روی هم داشته باشند. زانو بند مخصوص از طریق تغییر زاویه بین استخوان ساق و ران پا ، فشار وارد شده به مفصل زانو را کاهش می دهد و باعث کاهش درد و افزایش دامنه حرکتی مفصل زانو می شود.

 

تصاویر اشعه ایکس از زانو به خوبی فاصله بین استخوان ران و ساق پا در نواحی مختلف مفصل را نشان می دهد. پزشک شما با استفاده از این تصاویر می تواند مشخص کند که استفاده از بریس مخصوص برای شما می تواند مفید باشد یا نه و با توجه به وضعیت شما و محل آسیب دیدگی غضروف، زانو بند مخصوص شرایط مفصل زانوی شما را تجویز کند.

 

کفش و کفی طبی و وسایل کمکی

 

استفاده از کفی های طبی مخصوص که شوک وارد شده به پا را جذب می کنند می توانند تاثیر زیادی در کاهش فشار وارد شده به مفصل زانو داشته باشند.در صورتی که آرتروز زانو بسیار پیشرفته باشد ممکن است به بیمار استفاده از عصا یا واکر توصیه شود تا از درد شدید و فشار وارد شده به زانو کاسته شود.

در موارد آرتروز خفیف نیز یک کفی یا پد مخصوص پاشنه برای بیمار تجویز می شود . این کفی ها و پد های مخصوص پاشنه با تغییر زاویه قرار گیری پا روی زمین ، زاویه بین استخوان ران و ساق پا را نیز اصلاح می کنند و در واقع مانند بریس های مخصوص زانو که در بالا به آن اشاره شد ، عمل می کنند و از فشار وارد شده به زانو در سمتی که غضروف آسیب بیشتری دیده است ، می کاهند.

 

 

 

روش های درمانی مکمل

 

انجام برخی روش های درمانی مکمل مانند استفاده از پمادها ی مخصوص حاوی کپساسین ، انجام درمان طب سوزنی و استفاده از مکمل های غذایی ( حاوی گلوکوز آمین و کوندراتین و SMAe ) نیز در کنار سایر روش های درمانی گفته شده می تواند موثر باشد.

 

 

عمل جراحی

 

در موارد نادری ، در صورتی هیچ کدام از روش های درمانی کمکی به کاهش علائم ناشی از آرتروز زانو نکند انجام جراحی زانو تجویز می شود.

 

                                 

برگرفته از کلینیک فیزیوتراپی کارا فیزیوتراپیست حمید روحانی