Dr.Majid Dastani PT, Bcs,Msc, DPT

 

مهمترین آسیب هایی که در حین جراحی های ستون مهره میتوانند ایجاد شوند آسیب به ریشه های عصبی است که از نخاع خارج میگردند. بر حسب اینکه چه ریشه های عصبی آسیب میبینند علائم ایجاد شده متغیر است. وقتی اعصابی که به روده و مثانه میروند آسیب میبینند بیمار ممکن است کنترل ادرار یا مدفوع خود را از دست بدهد

.آسیب به اعصابی که به اندام های تناسلی میروند ممکن است موجب بروز اختلالاتی مانند ناتوانی جنسی در فرد شوند. آسیب به اعصاب حسی میتواند موجب بروز درد اندام و بیحسی و گزگز و مورمور شده و آسیب به اعصاب حرکتی میتواند موجب ضعف در یک یا چند عضله اندام گردد.

بعضی آسیب های عصبی را آسیب های مستقیم Direct injuries میگویند مانند موقعی که یک ابزار جراحی و یا لبه تیز یک استخوان با فشار مستقیم به عصب موجب آسیب آن میشود. این آسیب ها عبارتند از :

 

پارگی یا لاسریشن Laceration در دورا یا سخت شامه: این آسیب موجب میشود مایع مغزی نخاعی از اطراف نخاع به بیرون نشت کند. جراح در مواجهه با این پارگی ها سعی در ترمیم آنها میکند تا از نشت مایع مغزی نخاعی به بیرون جلوگیری نماید. ادامه این نشتی میتواند موجب بروز عفونت شود.

 

فشار یا کمپرشن Compression به ریشه های عصبی و یا کوفتگی یا کانتیوژن Contusion آنها از دیگر عوارض حین جراحی است. این عارضه به علت تحت فشار قرار گرفتن مداوم ریشه عصبی به علت ابزار جراحی یا تکه های استخوان ایجاد میشود.

 

کشش یا تراکشن Traction عصب از دیگر عوارض اعمال جراحی ستون مهره است. در حین عمل جراحی کشیده شدن ریشه های عصبی میتواند منجر به آسیب آنها شود.

 

کنده شدن Avulsion ریشه عصبی از نخاع عارضه نادری در حین جراحی است و بیشتر در بیمارانی دیده میشود که برای بار چندم تحت عمل جراحی قرار گرفته اند.

 

بعضی دیگر از آسیب هایی که در حین جراحی به اعصاب نخاعی وارد میشوند غیر مستقیم هستن. مهمترین آسیب های غیر مستقیم Indirect injuries عبارتند از :

 

آسیب به جریان خون : این آسیب معمولا به علت فشار استخوان بر روی رگ های خونی تغذیه کننده اعصاب ایجاد میشود. این فشار میتواند موجب کاهش جریان خون عصب و بدنبال آن اختلال در کارکرده سلول های عصبی و حتی مرگ آنها شود.

 

هماتوم Hematoma : هماتوم به معنای تجمع خون در یک محل است. ممکن است به علت ادامه خونریزی از یک رگ، خون زیادی در اطراف یک عصب جمع شده و فشار این تجمع خونی موجب اختلال در کارکرد عصب شود.

 

بعضی از عوارض جراحی های ستون مهره در اعمال جراحی خاصی دیده میشوند. بطور مثال ممکن است لازم شود تا در اطراف مهره ها پیوند استخوان صورت گیرد. این استخوان پیوندی را معمولا از ناحیه لگن میگیرند. گاهی اوقات ممکن است لگن بیمار در ناحیه ای که از آن استخوان گرفته اند تا چند ماه درد داشته باشد.

 

 

                                 

روزانه تعداد زیادی اعمال جراحی ستون فقرات انجام میشود که هر ساله به تعداد و پیچیدگی آنها افزوده میشود. این اعمال جراحی در غالب مواقع بدون هیچ عارضه ای صورت میگیرند با این حال هر عمل جراحی ممکن است با عوارضی همراه باشد و اعمال جراحی ستون مهره هم از این قاعده مستثنی نیستند. البته به علت اهمیت ستون مهره عوارض آن هر چند با احتمال کم ایجاد شوند مهم و درخور توجه هستند.

 

آناتومی کاربردی ستون مهره

 

ستون فقرات از روی هم قرار گرفتن حدود سی مهره درست میشود. این مهره ها در چهار دسته مهره های گردنی (سرویکال)، سینه ای (توراسیک)، کمری (لومبار) و خاجی (ساکرال) قرار میگیرند.

 

در بین مهره ها استوانه های کم ارتفاعی به نام دیسک بین مهره ای قرار گرفته اند که مانند لاستیک و یا فنر حالت ارتجاعی داشته و ضربات شدید وارده به مهره ها را جذب میکنند. اتصال مهره ها با هم بجز از راه دیسک از طریق دو مفصل در طرفین آنها هم هست که به آنها فاست Fact joint میگویند.

 

نخاع Spinal cord در درون ستون مهره قرار گرفته و از درون تک تک مهره ها عبور میکند. در اطراف نخاع پرده ای بافتی به نام دورا Dura یا سخت شامه قرار دارد که آنرا محافظت میکنند و در بین این پرده و نخاع مایع مغزی نخاعی Cerebrospinal fluid  CSF قرار دارد. از نخاع در حین عبور از هر مهره دو عصب خارج میشود. یکی از طرف راست و دیگری چپ که به آنها ریشه های عصبی Nerve roots میگویند.

 

این ریشه های عصبی در حین خروج از هر مهره از درون کانال استخوانی عبور میکند که به آن فورامن عصبی Neural foramen میگویند. اعصاب بعد از خروج از ستون مهره شبکه های عصبی را تشکیل میدهند که از آن شبکه ها عصب های دیگری خارج میشوند که به اندام ها رفته و موجب حس و حرکت و دیگر کارکردهای عصبی میشوند.

 

عوارض اعمال جراحی ستون مهره را میتوان به دو دسته کلی تقسیم کرد. آنها که در حین جراحی ایجاد میشوند و آن دسته که بعد از انجام عمل جراحی به وقوع میپیوندند.

 

 

                                 

عمل ورتبروپلاستی مانند هر جراحی دیگر میتواند با عوارض احتمالی همراه باشد که مهمترین آنها عبراتند از

    *مشکلات ناشی از بیهوشی

 

   * لخته شدن خون در وریدهای عمقی اندام تحتانی

 

   * عفونت

 

   * نشت سیمان استخوانی به بافت های اطراف

 

   * ادامه درد

 

 

                                 

برای انجام عمل ورتبروپلاستی بیمار بیهوش شده و به شکم بر روی تخت جراحی دراز میکشد. سپس جراح با استفاده از کمک فلوروسکوپ (نوعی دستگاه رادیولوژی کامپیوتری که در اطاق عمل استفاده شده و تصاویر را بر روی مانیتور نشان میدهد) یک سوزن بلند را از پشت کمر وارد جسم مهره شکسته شده میکند.

 

پس از آن ماده خاصی را که به آن سیمان استخوانی میگویند و حالت مایع دارد به داخل جسم مهره که شکسته است وارد کرده و سوزن را بیرون میکشد. سیمان استخوانی در عرض ۱۵ دقیقه به حالت جامد درآمده و حسم مهره را که بر اثر شکستگی ضعیف شده بود محکم میکند. همین استحکام موجب از بین رفتن درد بیمار میشود.

 

در ورتبروپلاستی هیچ کوششی در جهت تصحیح تغییر شکل مهره که بر اثر شکستگی ایجاد شده نمیشود و تنها سعی میشود وضعیت بوجود آمده تثبیت و محکم شود. بنابراین در ورتبروپلاستی برعکس کیفوپلاستی تغییر شکل ستون مهره و قوسی که در ستون فقرات بر اثر تغییر شکل مهره ایجاد شده درمان نمیشود. همچنین ورتبروپلاستی مانع از ایجاد شکستگی های مجدد در آینده نمیگردد.

هدف اصلی از انجام ورتبروپلاستی اینست که مهره ای را که بر اثر شکستگی ضعیف شده با تزریق سیمان قوی کرده و به آن استحکام دهد و همین کار موجب از بین رفتن درد ناشی از شکستگی شود.

 

 

                                 

ستون فقرات از روی هم قرار گرفتن مهره ها تشکیل شده است. مهره یکی از اولین استخوان هایی است که در روند پوکی استخوان دچار مشکل میشود. در کسی که به پوکی استخوان یا استئوپروز مبتلا است جسم مهره در ستون فقرات سینه ای ( ستون فقرات سینه ای به قسمتی از آن میگویند که در پشت قفسه سینه قرار داشته و شامل ۱۲ مهره است) حتی با انجام فعالیت های روزانه هم میتواند دچار شکستگی شود.

 

این شکستگی مانند شکستگی استخوان های بلند نیست. بطور مثال اگر شکستگی ران را با شکستگی مهره ناشی از پوکی استخوان مقایسه کنیم میبینیم

 

  *  شکستگی ران موجب جدا شدن واضح تکه های شکسته شده میشود در حالیکه شکستگی مهره ناشی از پوکی استخوان موجب خرد شدن و در هم فرو رفتن مهره میگردد. پس از شکستگی، مهره همچنان یک تکه بوده ولی کلاپس کرده و در خودش فرو رفته است

 

  *  شکستگی ران براثر یک ضربه واحد و شدید ایجاد میشود در حالیکه شکستگی مهره ناشی از پوکی استخوان میتواند در حین انجام یک فعالیت معمولی روزمره ایجاد شود مثلا فرد خم میشود تا جسمی را از زمین بلند کند یا به سمت راست میپیچد تا چیزی را از روی میز بغل دست خود بردارد و همین کار موجب شکستگی مهره میشود

 

   * شکستگی ران موجب یک تغییر شکل ناگهانی در اندام شده و بیمار بعد از آن توانایی راه رفتن را از دست میدهد در حالیکه شکستگی مهره ناشی از پوکی استخوان بلافاصله موجب تغییر شکلی در بدن نشده و بیمار پس از آن میتواند راه برود

 

 

                                 

یکی از مشکلات افراد مسن مبتلا به پوکی استخوان یا استئوپروز شکستگی مهره ها در ستون فقرات است. این شکستگی ها معمولا بدون وارد شدن ضربه شدید و در حین انجام کارهای روزمره ایجاد میشود و تنها علامت آن کمردرد است. بتدریج و در طی چند سال این شکستگی های مکرر موجب گوژپشتی فرد میشود.

 

عمل ورتبروپلاستی Vertebroplasty میتواند بعد از شکسته شدن مهره مجددا قدرت آن را به حالت قبل از شکستگی برگردانده و درد ناشی ار شکستگی را از بین ببرد

 

 

                                 

آسیب ها و دیگر شکستگی های ناپایدار حلقه لگن به دسته ای از آسیب های این ناحیه میگویند که در چند نقطه از حلقه لگنی ایجاد شده و شکل حلقه را کاملا تغییر داده و یا آن را مستعد تغییر یافتن میکنند.

منظور از ناپایداری در این آسیب ها اینست که وقتی به محل آسیب فشار معمولی وارد کنیم قطعات شکسته شده براحتی حرکت میکنند.

این دسته از آسیب ها معمولا شدت بیشتری از انواع قبل داشته و بر اثر ضربات شدیدتر مانند تصادف اتومبیل یا سقوط از بلندی ایجاد میشوند.

در غالب این آسیب ها حلقه لگن در دو ناحیه جلو و عقب باز میشود. باز شدن حلقه لگن در جلو ممکن است بصورت شکسته شدن راموس های پوبیس یا باز شدن سمفیز پوبیس (محل اتصال دو استخوان بی نام در جلو) باشد.

آسیب و باز شدن حلقه لگن در عقب میتواند به سه صورت ایجاد شود

• شکسته شدن استخوان ایلیوم

• دررفتگی مفصل ساکروایلیاک (مفصل بین استخوان بی نام و ساکروم)

• شکسته شدن استخوان ساکروم

 

 

                                 

 

در صورت درد گردن در موارد زیر باید به پزشک مراجعه کنیم

• درد شدید یا مداوم

• درد گردن همراه با دردی باشد که به دست تیر میکشد

• درد گردن همراه سردرد، گزگز، بیحسی یا ضعف اندام فوقانی باشد

• در صورت ضربه به گردن باید به اورژانس اطلاع دهیم. به هیچ وجه گردن را نچرخانیم و به چپ و راست خم نکنیم. پرسنل متبحر اورژانس قبل از هر گونه حرکت دادن بیمار ابتدا گردنبند مخصوصی را برای بیمار میبندند. این گردنبند گردن را از ایجاد آسیب های احتمال در حین انتقال محافظت میکند

 

 

 

                                 

 

درد گردن میتواند به علت مشکلاتی در هر کدام از قسمت های تشکیل دهنده آن اتفاق بیفتد. مشکلاتی در استخوان، لیگامان، عضلات و اعصاب. گاهی مشکلات گردن موجب درد میشود ولی بیمار درد را در خود گردن احساس نمیکند. درد ممکن است در شانه یا در اندام فوقانی یا در ستون مهره ای سینه ای احساس شود. شایعترین علل درد گردن عبارتند از

 

کشش عضلات گردن

 

وقتی فشار زیادی به گردن خود وارد میکنید ( یکی از علل شایع آن قرار دادن سر و گردن در یک وضعیت نامناسب به مدت طولانی است) عضلات و لیگامان های اطراف ستون مهره ای گردن شما تحت کشش زیادی قرار میگیرد و به دنبال آن ممکن است پارگی های میکروسکوپی در آنها ایجاد شود

وضعیت درست نگه داشتن گردن

قوس نامناسب گردن به علت بد نگه داشتن آن 

 

 

بدنبال آن در این بافت ها تورم و درد ایجاد میشود که شما آن را به صورت درد و خشکی گردن احساس میکنید. این محدودیت حرکت قدری به علت درد و قدری به علت انقباض عضلات اطراف ستون مهره است که خارج از اراده شما صورت میگیرد و به آن اسپاسم هم میگویند. این نوع درد معمولاً با چند روز استراحت خوب میشود.

پیر شدن دیسک Disc degeneration

 

دیسک در بین مهره های گردن یک ساختمان جذب کننده فشار و شوک است. دیسک بین مهره ای معمولاً با افزایش سن پیر میشود. خشک و چروکیده شده و خاصیت الاستیک خود را از دست میدهد. ارتفاع آن کم میشود و همین امر موجب میگردد مهره ها به یکدیگر نزدیک شده و فاصله آنها کم شود.

با کم شدن فاصله بین مهره ها فشار زیادی روی مفاصل بین مهره ای وارد میشود که این خود موجب آرتروز یا سائیدگی این مفاصل میشود.

هرنی دیسک Disk herniation

 

یا دررفتن دیسک. در این وضعیت قسمت حلقوی محیطی دیسک ( آنولوس فیبروزوس) پاره شده و قسمت مرکزی ( نوکلئوس پولپوزوس) از بین شکاف پارگی به بیرون راه پیدا میکند. این قسمت بیرون زده را هرنی یا فتق میگویند.

 

مهمترین مشکلی که در فتق دیسک بوجود میاید اینست که قسمت بیرون زده به اعصابی که در حال بیرون آمدن از نخاع و مهره هستند فشار آورده و همین فشار موجب بروز بسیاری مشکلات از جمله درد اندام فوقانی است.

 

ضربه

 

گردن بسیار قابل انعطاف است و حرکات زیادی دارد. همچنین باید وزن سر را تحمل کند. گردن بین سر و تنه، بدون حامی و در معرض آسیب های خارجی است. این عوامل موجب میشوند تا گردن بشدت نسبت به ضربات آسیب پذیر باشد. تصادفات وسایل نقلیه، ورزش هایی مثل شیرجه و یا ورزش های رزمی و سقوط از ارتفاع میتوانند به راحتی به گردن صدمه بزنند.

 

بستن کمربند تا حد زیادی میتواند مانع آسیب های خطرناک به گردن در حین رانندگی شود. البته اگر اتومبیل از پشت ضربه بخورد کمربند ایمنی کمکی نمیکند.

 

در این مواقع پشت سری که در روی پشتی صندلی اتومبیل وجود دارد میتواند تا حد زیادی گردن را حمایت کند. درد بدنبال اکثر ضربات شدیدی که به گردن وارد میشوند به علت آسیب به عضلات و یا لیگامان های اطراف سون مهره ای گردنی است. وقتی شدت ضربه بالا است ممکن است موجب شکستگی مهره های گردنی شود.

 

آرتریت روماتوئید

 

رماتیسم مفصلی میتواند با تخریب مفاصل بین مهره های گردن موجب درد و خشکی در گردن شود.

 

عوامل دیگر

 

عواملی مانند عفونت، تومورها و یا بیماری های مادرزادی گردن هم میتوانند از علل درد گردن باشند

 

 

                                 

 

در این مرحله یعنی Stage of subperiosteal and endosteal cellular proliferation سلول های سطح داخلی پریوست یعنی قسمتی از پریوست که با استخوان در تماس بوده (فضای زیر پریوست که به آن ساب پریوستئال هم میگویند) و حالا از آن جدا شده است شروع به تکثیر میکنند.

 

این سلول ها بعدا تبدیل به استئوبلاست میشوند ( استئوبلاست ها سلول های اصلی تشکیل دهنده استخوان هستند). به این ترتیب دو توده سلولی در محل شکستگی، هر کدام از یک طرف آن شروع به رشد میکند تا بعدا به هم ملحق شوند.

 

از طرف دیگر در داخل کانال مدولری Medullary canal استخوان ( فضای خالی لوله مانند داخل استخوان های بلند را کانال مدولری میگویند) هم سلول هایی از مغز استخوان شروع به تمایز و تکثیر میکنند. در سطح داخلی کانال مدولری هم لایه بافتی روی استخوان کشیده شده که به آن اندوست Endosteum میگویند.

 

در هنگام شکستگی این لایه اندوست یا اندوستئال از استخوان جدا شده و سلول هایی که در محل اتصال اندوست از این محل هستند هم شروع به رشد و تکثیر میکنند.

 

در اینجا هم دو توده استخوانی در محل شکستگی، هرکدام از یک طرف شروع به رشد میکنند تا به هم ملحق شده و موجب اتصال تکه های شکسته شده شوند.